Stichting Kempens Landschap restaureert oudste eendenkooi van Europa
De eendenkooi op het kasteeldomein Marnix de Sint-Aldegonde in Bornem onderging de afgelopen maanden een complete transformatie. Stichting Kempens Landschap en de gemeente Bornem zetten hun schouders onder het herstel en de openstelling van dit beschermde monument. Dat gebeurde in het kader van het toeristisch hefboomproject ‘Van Steen tot Steen langs de Schelde’. De Stichting ontving voor de restauratie en de openstelling subsidies van Toerisme Vlaanderen, het agentschap Onroerend Erfgoed en de VGP Foundation.
Langs een oude arm van de Schelde, verscholen tussen het groen, ligt een eeuwenoud historisch juweel: de eendenkooi van Bornem. Deze unieke constructie bevindt zich op het kasteeldomein van Marnix de Sint-Aldegonde en heeft een rijke geschiedenis die teruggaat tot 1318, waardoor het vermoedelijk de oudste eendenkooi in Europa is.
De eendenkooi is een bijzondere constructie van trechtervormige vangpijpen die aansluiten op de rivierarm en uitmonden in een fuik. De kooi diende om eenden te vangen zonder de dieren te moeten schieten. De kooiman gebruikte tamme eenden om de wilde exemplaren naar de buurt van de vangpijp te lokken. Vervolgens werden ze met behulp van een fluitje en afgerichte honden naar het einde van de vangpijp gedreven. De gevangen eenden werden verkocht of gebruikt voor eigen consumptie. Na het verbod op het vangen van wilde eenden in 1972 deed de kooi nog een tijdlang dienst om eenden te ringen.
Herstel en openstelling
“De restauratie van de eendenkooi was een echt huzarenstukje”, vertelt Kathleen Helsen, gedeputeerde van de provincie Antwerpen en covoorzitter van Stichting Kempens Landschap. “We wilden de eendenkooi zo veel mogelijk in haar historische staat herstellen. Daarvoor hebben we uitgebreid gebruik gemaakt van oude geschreven bronnen als leidraad. Tijdens de restauratie stonden we voor een complexe taak, aangezien de hele kooi was overwoekerd. Dat bemoeilijkte de toegankelijkheid voor machines, bijvoorbeeld bij het verwijderen van slib uit de vangpijpen.”
“Twee van de vier zuidelijke vangpijpen herstelden we volgens de oorspronkelijke bouw en met de originele materialen. De dichtgeslibde grachten werden opengemaakt en ook de loopschermen langsheen de rechteroever werden opnieuw aangebracht.”, vult Jan De Haes, gedeputeerde van de provincie Antwerpen en covoorzitter van Stichting Kempens Landschap, aan. “Deze historische plek is nu in haar oude glorie hersteld. De restauratie heeft de weg geëffend naar een mooie toekomst voor dit bijzondere stukje erfgoed.”
Erkenning erfgoedwaarde
Voor de restauratie en ontsluiting van de eendenkooi kon Stichting Kempens Landschap rekenen op 31.000 euro financiële steun van Toerisme Vlaanderen die de verschillende toegangspoorten in kandidaat Nationaal Park Scheldevallei verder wil ontwikkelen. Vanuit het agentschap Onroerend Erfgoed werd 112.000 euro aan subsidies voorzien. Ook de VGP Foundation, een stichting die zich onder meer inzet voor de conservatie van Europees Cultureel Erfgoed, steunde het project met 20.000 euro. Oprichter Jan Van Geet: “Met de restauratie en systematische opwaardering gaat het domein een duurzame toekomst tegemoet. Bij Stichting Kempens Landschap, meer en meer de trust van Vlaanderen, is het erfgoed in goede handen. Als VGP zijn wij verheugd dat we samen met Stichting Kempens Landschap in dit dossier het verschil hebben kunnen maken.”
Minister Zuhal Demir: “Van het Gravensteen in Gent tot Het Steen in Antwerpen ontpopt een netwerk van kastelen zich als nieuwe toeristische topper in de Scheldevallei: de Kastelen van de Schelde. Toeristen uit Vlaanderen en het buitenland zullen hiermee kennis kunnen maken en dan vormt de eendenkooi met zijn unieke historische karakter een absolute meerwaarde voor dit netwerk.”
Greet De bruyn, burgemeester van Bornem, sluit af: “We wisten al langer dat we een bijzonder stukje geschiedenis in onze achtertuin hadden liggen. De financiële steun die we voor de opwaardering kregen, bevestigt het effectieve unieke karakter van dit erfgoed. Het is fijn om een beroep te kunnen doen op een erkende erfgoedorganisatie als Stichting Kempens Landschap. Niet alleen omdat we via hen kunnen rekenen op extra subsidies, maar ook omdat dankzij hun integrale aanpak het dossier in een stroomversnelling is geraakt.”
Met Open Monumentendag, op 10 september 2023, wordt dit bijzondere stukje erfgoed opengesteld voor het grote publiek. Bezoekers zijn welkom tussen 10u30 en 16u. Stevig, waterdicht schoeisel is aanbevolen.